ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਗੁਰਮਤਿ ਜਾਂ ਮਨਮਤਿ

16/17 ਅਕਤੂਬਰ, 2024 ਨੂੰ “ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਗੁਰਮਤਿ ਜਾਂ ਮਨਮਤਿ” ਵਿਸ਼ੇ ‘ਤੇ ਗਲੋਬਲ ਸਿੱਖੀ ਸਕਾਲਰਜ਼ ਦੇ ਮਾਸਿਕ ਸੈਮੀਨਾਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਏ ਸੁਝਾਅ।

• ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਪੱਕਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਦੀ ਰਸਮ ਸਿੱਖੀ ਵਿਚ ਕਿਵੇਂ ਆਈ, ਫਿਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦਸਵੇਂ ਗੁਰੂ ਦੇ ਜੋਤੀ ਜੋਤ ਸਮਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਿੱਖ ਜੰਗਾਂ ਵਿਚ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਸਨ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਖ਼ਤਰਾ ਸਮਝਦਿਆਂ, ਸਮੂਹਾਂ ਵਿਚ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਬੀੜਾਂ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਤੱਕ ਵਧੇਰੇ ਪਹੁੰਚ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਉਹਨਾ ਕੋਲ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਦਾ,ਉਹ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲਾਭ ਉਠਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਲਈ ਅਖੰਡ ਪਾਠ (ਜਾਂ ਲਗਾਤਾਰ ਬਾਣੀ ਦਾ ਪਾਠ) ਕਰਨ ਦੀ ਰਸਮ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਨ ਲਈ ਕੋਈ ਇਤਿਹਾਸਕ ਹਵਾਲਾ ਨਹੀਂ ਹੈ।

* ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋ ਗਏ, ਕਿਉਂਕਿ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪੂਰੇ ਪਾਠ ਨੂੰ ਲਗਭਗ 45-48 ਘੰਟੇ ਲੱਗਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਪੁਜਾਰੀ ਵਰਗ ਜੋ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਧੀਨ ਸਨ, ਨੇ ਇਸਦੀ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਦਿੱਤੀ। ਸਮੇਂ ਦੇ ਬੀਤਣ ਨਾਲ ਇਹ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਰਸਮ ਬਣ ਗਈ ਜਿਸ ਦਾ ਕੋਈ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਮੁੱਲ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ।

• ਸਾਡੇ ਪੁਜਾਰੀ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤਾਂ ਵਿਚ ਹਰਮਨ ਪਿਆਰਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸਨ, ਸਾਡੇ ਪੁਜਾਰੀ ਅਤੇ ਡੇਰੇ ਜੋ ਬ੍ਰਾਹਮਣਵਾਦ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠ ਸਨ, ਨੇ ਅਖੰਡ ਪਾਠਾਂ ਦੇ ਨਵੇਂ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸੰਪਤ ਪਾਠ, ਦੁਖ ਭੰਜਨੀ ਪਾਠ, ਚੌਪਹਿਰਾ, ਲੜੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ 21, 51 ਜਾਂ 101 ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਕਰਨ ਦੇ ਕਰਮ-ਕਾਂਡ।
* ਹੋਰ ਕਰਮ-ਕਾਂਡ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕੁੰਭ (ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਘੜਾ) ਨਾਰੀਅਲ, ਅਗਰਬਤੀ ਜਾਂ ਧੂਪ ਲਾਈਟਾਂ ਨਾਲ, ਮਾਰਗ ਜਿੱਥੇ ਧਰਮ ਗ੍ਰੰਥ ਨੂੰ ਲਿਜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ,ਤੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਛਿੜਕਾਅ, ਨੂੰ ਵੀ ਬ੍ਰਾਹਮਣਵਾਦ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਦੀ ਰਸਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।

• ਹੁਣ ਸਾਡੇ ਧਾਰਮਿਕ ਅਸਥਾਨਾਂ ਵਿਚ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਦੀ ਰਸਮ ਇੰਨੀ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੀ ਸਿਰਮੌਰ ਧਾਰਮਿਕ ਸੰਸਥਾ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਇਸ ਕਰਮ-ਕਾਂਡ ਨੂੰ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਉਹ ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਵੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਦਾ ਵੱਡਾ ਸਾਧਨ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਕਤਾਰ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਥਾਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਦੁਖਭੰਜਨੀ ਬੇਰੀ ਜਾਂ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਪਾਵਨ ਅਸਥਾਨ ਦੀ ਉਪਰਲੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ‘ਤੇ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਜਨ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਅਸਥਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਦੀ ਵੱਡੀ ਮੰਗ ਕਾਰਨ ਪੱਖਪਾਤ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ਵਤਖੋਰੀ ਵਰਗੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਅਮਲ ਵੀ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ ਹਨ।

• ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਸਿੱਧਾ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਉਲਟ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਾਡੇ ਗੁਰੂਆਂ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਵਿਚਾਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਸੰਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ “ਰਹਾਉ” ਤੇ ਰੁਕਣ, ਅਤੇ ਸਪਸ਼ਟ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਮਝਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਅਰਥ ਹੈ ” ਰੁਕੋ”- ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਮਝਣ ਲਈ। ਪਰ ਅਖੰਡ ਪਾਠ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਸ ਦੇ ਨਾਮ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ, ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਬ੍ਰੇਕ ਦੇ ਲਗਾਤਾਰ ਪਾਠ ਕਰਨਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸੀਮਤ ਸਮੇਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਪੂਰੇ ਗ੍ਰੰਥ ਦਾ ਪਾਠ ਪੂਰਾ ਕਰਨਾ ਹੈ।

• ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਦੀ ਰਸਮ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਰਮਤਿ ਫਿਲਾਸਫੀ ਨਾਲ ਮੇਲ ਨਹੀਂ ਖਾਂਦੀ, ਪਰ ਸਾਨੂੰ ਮੰਨਣਾ ਪਵੇਗਾ ਕਿ ਇਸਨੇ ਸਾਡੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਵਿਚ ਡੂੰਘੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਪਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਡੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ, ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਲੋੜਾਂ ਦਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਅੰਗ ਬਣ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਜੋ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਉਹ ਹੈ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਜੋ ਸਾਡੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ, ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਲੋੜਾਂ ਵੀ ਪੂਰੀਆਂ ਹੋਣ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਅਸੀਂ ਗੁਰਮਤਿ ਫਲਸਫੇ ਤੋਂ ਭਟਕ ਨਾ ਜਾਈਏ।
ਸੁਝਾਅ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ:

■ ਗਮੀ ਜਾਂ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਸਮਾਗਮਾਂ ਦੌਰਾਨ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤਾਂ ਵੱਲੋਂ ਸਹਿਜ ਪਾਠ ਕਰਨਾ ਅਪਣਾਇਆ ਜਾਵੇ।
■ ਪਾਠ ਕੇਵਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ ਜਦੋਂ ਸੰਗਤ ਸੁਣਨ ਲਈ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋਵੇ।

■ ਪਾਠੀਆਂ ਦੀ ਬਜਾਏ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਜਾਂ ਸੰਗਤ ਦੇ ਵਲੰਟੀਅਰਾਂ ਨੂੰ ਪਾਠ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

■ ਹੋਰ ਕਰਮਕਾਂਡ, ਜੋ ਕਿ ਦੂਜੇ ਧਰਮਾਂ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕੁੰਭ, ਨਾਰੀਅਲ, ਧੂਪ ਆਦਿ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

■ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਅਣਚਾਹੇ ਕਰਮਕਾਂਡਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਪਰਚਾਰਕਾਂ ਨੂੰ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਇਹ ਉਪਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਦਾ ਕੋਈ ਮੌਕਾ ਨਹੀਂ ਗੁਆਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਕਿ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਦੀ ਰਸਮ ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ।

■ ਹਰ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਵੀ ਸੰਗਤ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਮੈਂਬਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ/ਗ੍ਰੰਥੀ ਕੋਲ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਹਿਜ ਪਾਠ ਕਰਨ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

Suggestions/Takeaways Received in Global Sikhi Scholars Monthly Seminar on “ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਗੁਰਮੱਤ ਜਾਂ ਮਨਮੱਤ” held on October 16/17, 2024.

• Though it is not sure how the ritual of Akhand Path came into Sikhi, yet it is said that after the demise of tenth Guru, Sikhs engaged in wars and facing a danger to their very existence, were living in forests in groups. They did not have free access to Guru Granth Sahib as very few volumes of Guru Granth Sahib (being handwritten, only) were available to the community. Whenever they had chance to get a volume of Guru Granth Sahib, they wanted to avail maximum benefit, hence the ritual of Akhand Path (or continuously reciting the bani from beginning to end) came into existence. However no historical reference is available to confirm this. If it is true, then there could not be any ritual attached with the Akhand Path, as very few facilities were available in forest life.
• The Akhand Paths became popular, because entire recitation of Guru Ganth Sahib takes around 45-48 hours and our priesthood who were under Sanatani influence gave its approval. With the passage of time, it became a mere ritual with no spiritual value.
• Our priests were responsible to make the Akhand Path popular with the Sikh masses, our priest and Deras who were under the influence of Brahmanism, further invented new versions of Akand Paths, i.e. Sampat Path, Sampat-Sampat Path, Dukh Bhanjni Path, Choupehra, Laris (series of Akhand Paths), Ikotries (i.e. having 21, 51 or 101 or even more simultaneous recitations under one roof) etc. etc.
• Other rituals like Kumbh (pitcher filled with water) with coconut, agarbati or incense lighting, spraying water on the path, where the scripture is transported, were also added to the Akhand Path ritual under the influence of Brahmanism.
• Now the ritual of Akhand Path is so entrenched in our religious places that our apex religious body, Shiromani Gurdwara Parbandhak Committee has not only accepted this practice, but they are propagating it, because it has become a huge source of income for them. There is a big queue of devotees who want to sponsor Akhand Path at a particular place, like Dukhbhanjni Beri or upper floor of Sanctum Sanctorum in Darbar Sahib Due to big demand for Akhand Path at these locations, some more corrupt practices like favoritism and bribery have also come into light.
• The idea of Akhand Path is directly in contradiction with the advice of Gurus. Our Gurus advised us to pause and clearly grasp the message of Gurbani in the form of central idea of any Shabad (couplet) indicated as the word “Rahao” (ਰਹਾਉ) written in most of the Shabads, in the scripture which literally means “pause, to clearly understand before proceeding further”. But Akhand Path, as its name suggests is continuous reciting the scripture, without any brake and complete the recitation of entire scripture within a limited time
• The ritual of Akhand Path is totally not in line with Gurmat Philosophy, but we have to admit that it is deep-rooted and entrenched in our psyche and has become an essential part of our religious, cultural and social needs. What we can do is to make following changes so that our religious, cultural and social needs are also fulfilled and at the same time we do not deviate from Gurmat Following are the suggestions:
  • Instead of performing Akhand Path during an event connected with condolence/celebration, Sehaj Path be adopted by Sikh masses.
  • Path or recitation shall be done only during the hours when Sangat is present to listen.
  • Instead of clergy performing the Path, family members or volunteers from the Sangat should recite the Path.
  • Other rituals, which have creeped in from other religions, like Kumbh, coconut, incense should be done away with.
  • Sikh Sangat should be educated about the unwanted rituals. Our parcharaks should not miss any opportunity to teach the Sangat that the ritual of Akhand Path is not as per Gurmat.
  • Every time any member of sangat approaches the Gurdwara management/Granthi to sponsor an Akhand Path, he/she should be told that Akhand Path is not as per Gurmat and he/should be encouraged to sponsor Sehaj Path rather.